Boşanma süreci tüm aile üyeleri için stres vericidir. Bu dönemde, çocuklar olumsuz duygular hissedebilir ve buna bağlı olarak, kabuslar, korkular, saldırganlık, öfke nöbetleri, konsantrasyon zorlukları yaşayabilirler. Bu travmatik süreç sağlıklı bir şekilde tamamlanırsa, bu olumsuz duygu ve davranışlar zamanla azalır. Bu sebeple, bu dönemde çocukların doğru bilgi ile yaş ve gelişim düzeylerine uygun şekilde doğru zamanda bilgilendirilmeleri ve eşlerin boşanmasına rağmen anne-babalıklarının devam edeceği vurgulanmalıdır. Bu süreç iyi yönetilemezse, travmanın şiddeti artabilir.
Çocukta gözlemlenen olumsuz duygu ve davranışlar devam ediyorsa bir uzmandan destek almak gerekebilir.
Boşanmanın aşamaları nelerdir?
Wallerstein ve Blakeslee’ye (1989) göre, boşanmanın 3 aşaması vardır. Birinci aşama ebeveynlerden birinin ayrılığı başlatmasıyla evlilik çatışmasının artmasıdır. Bu aşamada, ailede kaos ve düzensizlik vardır. Ebeveynler arasında öfke vardır. Çocuklar bu öfkeyle birlikte zaman zaman ebeveynler arasında fiziksel şiddete de maruz kalabilir. Evlilik çatışmalarıyla meşgul olan ebeveynler, ebeveynlik görevlerini aksatabilirler. Anne-babaların sorumluluklarını yerine getirmekte zorlanmaları, çocukların çatışmalara tanık olması olumsuz duygular yaşamalarına sebep olabilir. Bu dönemde daha fazla dikkate ve evde istikrara ihtiyaç duyarlar.
İkinci aşamada ise değişen düzen yeni yollar ve yeni denemelerle oturtulmaya çalışılır. Bunun için ebeveynlerden birinin yeniden işe başlaması gibi girişimler görülebilir. Halen istikrarsız bir düzen olsa da yeniden inşası için çaba sarf edilir.
Üçüncü aşamada ise yeni düzen oturtulmuştur. Velayet, ziyaret, nafaka gibi konular çözümlenmiştir. Okul değişikliği, taşınma gibi durumlar varsa tamamlanmıştır. Ailenin ekonomik durumundaki değişimlerden, kriz durumlarında sosyal destekteki azalmalardan dolayı aile strese karşı eskisine kıyasla daha duyarlıdır. Bu dönemde ebeveynlerden birinin evlenmesi var olan düzende tekrar değişime sebep olacağından istikrarsızlığa neden olabilir.
Peki bu aşamalardan geçerken nelere dikkat etmek gerekir?
- Çocuğa boşanma kararını kim açıklamalıdır?
İki ebeveyn birlikte boşanma kararını çocuğa açıklamalıdır. Aksi halde, ebeveynlerin çelişen açıklamalar da bulunması olasıdır. Bu açıklama yapılırken, birden fazla çocuk varsa aynı anda bilgilendirilmelidir. Kardeş varlığı duyguların paylaşımını ve yalnız olmadığının hissedilmesi açısından sürecin zorluğunu hafifletebilir.
Bu konuşma, sakin, çocuğun güvende hissedilebileceği, dikkat dağıtıcılardan uzak bir yerde yapılmalıdır.
Bu karar açıklanırken, çocuğun yaş ve gelişim düzeyine uygun bilgiler verilmesi gereklidir. Örneğin, 2-8 yaş arasındaki çocuklar boşanmanın nedeni olarak kendilerini suçlayabilirler. Ebeveynleriyle yaşadıkları temas kaybını terk edilme olarak hissedebilirler. Ebeveynlerin tekrar birlikte olacaklarına dair fanteziler geliştirebilirler. Dolayısıyla dikkat edilmesi gereken temel konu, ayrılıktan çocuğun sorumlu olmadığı, anne-babalık ile eş olmanın farklı roller olduğunu ve anne-babalığa olduğu gibi devam edileceğini mesajını çocuğa vermektir. Yaş ilerledikçe bunun anne-baba tarafından verilen bir karar ve bundan sorumlu olmadıklarını kavramaya başlarlar.
Çocuğun soru sorması, haberi anlaması ve sindirmesi için önemlidir. Bu sırada ebeveynler de çocuğun ne anladığını kavrayabilmek için ona soru sorabilir. Böylelikle iletişim daha açık ve tatminkar olacaktır.
Konuşma esnasında ve sonrasında çocuk ağlayabilir, öfkelenebilir, kendisini suçlayabilir. Bu duyguların ortaya çıkması normaldir. Ancak, yapılan araştırmalara göre, boşanmadan kendisini sorumlu tutan çocuklar için bu süreç daha zorlayıcı olmaktadır. Bu sebeple, olumsuz duyguların şiddetini azaltmak adına çocuğunuza sarılarak onu sakinleştirebilirsiniz. Duygularını isimlendirebilir ve bunları yaşamasının normal olduğunu ve onu anladığınızı ifade edebilirsiniz. Boşansanız bile onu sevip annesi/babası olmaya devam edeceğinizi belirtmelisiniz.
Boşanma kararı kesinleşmeden çocuğa açıklanmamalıdır.
Boşanma kararı, karar kesinleşmeden çocuğa açıklanmamalıdır. Kesin olmadan, erken paylaşmak çocukta kaygılı bir bekleyişe neden olabilir. Diğer taraftan, sık sık ayrılma kararı alıp barışmak da çocuklar için zararlıdır. Çocuk umut ve devamında hayal kırıklığı yaşar. Ancak, evlerin ayrılması vb. büyük değişikliklerden hemen önce açıklamak da çocuğun duruma alışması için yeterince süreye sahip olmamasına neden olabilir. Düzen ve rutinde değişiklikler gerçekleşeceğinden, çocuğun alışabilmesi için zaman verilmesi gereklidir.
Ebeveynler kararı uzun süredir tartışıyor olabilirler. Kendileri süreci tamamlamış olabilir. Genelde bu süreç tamamlandıktan sonra harekete geçerler. Ancak, bunu henüz deneyimlememiş çocuklar için her şey çok hızlıdır. Bu da, çocuklarda üzüntü, öfke, kaygı gibi duyguların gözlemlenmesine neden olabilir. Bu duygular uzun süre devam edebilir. Nedeni, çocukların bu kararı sindirebilecek yeterli zamanlarının olmaması ve hızlı bir şekilde düzen ve rutinlerde değişikliklerle karşılaşılmasıdır.
- Nasıl konuşulmalı?
Hala senin anne ve babanız, seni çok seviyoruz, sana duyduğumuz sevgide hiçbir değişiklik olmadı.
Çocuğun yaş ve gelişim düzeyine uygun bir bilgilendirme yapılması esastır. Konuşurken, kısa, net ve anlaşılır cümleler tercih edilmelidir. Sakin ve yumuşak bir ses tonu tercih edilmelidir. Yaşına uygun hikaye, benzetme ve resimlerden faydalanılabilir. Konuşma sırasında, sarılmak, kucaklamak ve göz teması daha az olumsuz duygu yaşaması ve sakinleşebilmesi için önemlidir.
Bu kararın anne-baba tarafından ortaklaşa verildiğini vurgulamak gereklidir. Anne-babanın birbirini suçlamaması gereklidir. Sorunların çözümü için tüm yolların denendiğini ifade etmek gereklidir. Boşanmadan çocukların sorumlu olmadığını vurgulamak ve anne-babalık rollerinin devam edeceğini belirtmek gerekir.
Boşanma sonucunda düzende ve rutinlerde –özellikle çocukların hayatlarında neler değişeceğini ayrıntılı bir şekilde ifade etmek gerekir. Çocuğun hangi ebeveyn ile kalacağı, ne kadar sıklıkla ve ne zaman diğer ebeveynle görüşüleceği konusunda net olunmalı. Bu rutinler zorunlu olmadıkça bozulmamalıdır.
- Dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?
- Çocuğunuza basit ve dürüst bir açıklama yapın. Bu esnada çocuğunuzu dinlemeye önem gösterin.
- Çocuğunuzla kendi duygularınızı paylaşın, onu da duygularını paylaşabilmesi için destekleyin. Suçluluk duygusu yaşayabileceğinin farkında olun. Özellikle, küçük çocuklar sorunun merkezine kendilerini koyarlar. Boşanma sebepleri olarak kendilerini görürler. “Eğer yaramaz olmasaydım annem babam boşanmazdı” diye düşünebilirler. Boşanmanın ebeveynlerin kararı olduğunu, çocuğun sorumluluğu olmadığını vurgulayın.
- Eşinizi çocuğunuza karşı kötülemeyin. Yalnızca ebeveynler değil, akrabaların da diğer ebeveyn hakkında çocuğa olumsuz şeyler söylememesi gerekir. Çocuktan taraf seçmesi istenmemelidir.
- Boşanma sürecinde, çocuğun rutinini olabildiğince korumaya çalışın. Okul değişikliği, taşınma gibi değişikliklerden kaçının.
- Çocuk evden ayrılan ebeveyn tarafından reddedildiğini düşünebilir. Bu duyguyu gidermek için birlikte keyif aldığı faaliyetlerde bulunmanız işe yarabilir. Ancak, evden ayrılan ebeveynin çocuğu ile her buluşmasında hediye vermesine, özel aktiviteler düzenlemesine gerek yoktur. Çocuğun ihtiyacı olan normal bir aile yaşamıdır. Bu her iki ev için de geçerlidir.
- Çocuğunuzun önünde eski eş ile kavga etmeyin, onu eleştirmeyin, bilgi edinmek için casus ya da haberdar etmek için elçi olarak kullanmayın. Diğer ebeveyni ile ilişkisini tarafsız bir anlayışla destekleyin.
- Boşanma çiftler arasında gerçekleşir. Çocuğun anne-babayı tekrar bir araya getirmek gibi bir görevi olamaz. Çocuğa bu ağırlıkta bir yük vermek doğru değildir. Diğer yandan, çocuklar anne-babalarını bir araya getirmek için kendileri de çaba sarf edebilirler. Bu görüldüğünde, bunun yetişkinler arasında bir sorun olduğunu ve onunla ilgili olmadığını vurgulamak gerekir.
- Anne-babaların boşanma süreci kötü geçmiş olabilir, birbirlerini bir daha görmek istemeyebilirler. Ancak, özel günlerde bir arada olmak, çocukla ilgili kararların ortaklaşa alınması önemlidir.
- Boşanma gerçekleşmesine rağmen, ilişki hiç ayrılmamış gibi devam ediyorsa, bu çocukta umut duygusunun yeşermesine ve aklının karışmasına neden olabilir.
- Çocuğunuzun problem çözme ve olumlu düşünme becerilerini geliştirmek için sizin de çaba ve iş birliğiniz ile gerekirse bir uzmandan destek alabilirsiniz.
